Autorijden slecht voor het milieu? Jazeker. Maar als je de verborgen impact meerekent heeft elke dag vlees eten veel meer invloed op het milieu. Dat ontdekte Babette Porcelijn, grafisch ontwerper. Ze maakte zelf een top-10 van schadelijke elementen. ‘Niemand had die gegevens nog overzichtelijk op een rij gezet.’ Dit interview komt uit Genoeg lente 2017.

Tekst: Jeroen Fierens

In Verborgen impact presenteert Babette Porcelijn een verrassende top-10 van milieubelastende zaken. Op één: productie en gebruik van al die spullen die we steeds maar kopen. Op twee: vlees eten. Porcelijn, van huis uit industrieel ontwerper, schreef het boek omdat ze nergens een duidelijk antwoord vond op een simpele vraag: welke aspecten van ons leven hebben de meeste invloed op het klimaat? Onderzoek naar menselijke impact op het klimaat richt zich grotendeels op het zichtbare, maar kleine topje van de ijsberg: het verbruik. 

Wat houdt ‘verborgen impact’ in? 

‘Je kunt impact onderverdelen in zichtbare impact en verborgen impact. Zichtbaar is wat je direct verbruikt: als je in de auto stapt verbruik je bijvoorbeeld benzine. Maar onder dat zichtbare topje bevindt zich een enorme ijsberg van onzichtbare impact. Die auto is ooit geproduceerd. Daarvoor is metaal gewonnen, er zijn energie en chemicaliën gebruikt en ga zo maar door. Al die dingen bij elkaar vormen driekwart van de totale impact. ’ 

Wat valt er op zodra je die ijsberg in zijn geheel bekijkt? 

‘Veruit de meeste aandacht in consumentenvoorlichting gaat gewoonlijk uit naar wonen en vervoer. Neem wat vaker de bus, isoleer je huis goed. Als je de verborgen impact meeneemt, zie je dat die twee redelijk laag eindigen. Wat eruit springt zijn vooral spullen en vlees. De productie van die twee heeft een enorme impact op klimaat, milieu én natuur – maar dat gebeurt dus grotendeels buiten ons blikveld. Dat totaalplaatje is enorm belangrijk, anders kun je zelfs met de beste bedoelingen een heel negatieve impact hebben. Het bekendste voorbeeld hiervan is natuurlijk de biobrandstof die in het verbruik weliswaar veel milieuvriendelijker is, maar qua productie desastreus, want daarbij komen veel broeikasgassen vrij.' 

De verborgen impact door Babette Porcelijn De verborgen impact door Babette Porcelijn (© Babette Porcelijn)

Schrikt dat mensen niet af, dat ze denken: je kunt het ook nooit goed doen? 

‘Dat hoop ik niet. Ik wil graag laten zien dat het totaalplaatje vaak juist heel duidelijk maakt waar de impact zit en wat we daaraan kunnen doen. En blijf vooral ook de bus pakken, ook de kleine dingen zijn belangrijk.’ Toen Porcelijn twee jaar geleden aan haar project begon, was er nauwelijks aandacht voor verborgen impact. Modellen om die mee te nemen in de berekening van onze impact op het klimaat, natuur en milieu waren er al helemaal niet. Porcelijn: ‘Je zou verwachten dat er gezien de urgentie van het probleem op z’n minst wel zo’n top-10 zou zijn, maar die heb ik helemaal zelf moeten ontwikkelen. Dat is toch absurd?’ 

Hoe komt het dat jij er wel in slaagde die top-10 te ontwikkelen? 

‘Misschien toch door mijn achtergrond als ontwerper. Ik heb natuurlijk iets totaal anders gedaan dan de wetenschap. Daar moet je van tevoren precies afgebakend hebben wat je wel en vooral wat je niet gaat onderzoeken. Als ontwerper doe je vaak het omgekeerde: je begint aan iets zonder de vraag te weten. Je weet: hier zit iets belangrijks, maar ik weet nog niet precies wat. Je gaat dan vraag en oplossing tegelijkertijd ontwikkelen. Onderweg moet je de vraag aanpassen, aanscherpen, soms helemaal omgooien. Die vrijheid stelde me in staat om het onderwerp zo breed te benaderen. Ik wilde zo weinig mogelijk weglaten, zou wel zien waar ik uitkwam. Dat is iets wat de wetenschap per de_nitie niet kan doen.’ 

Babette Porcelijn verborgen impact portret trees for all Babette Porcelijn (© Renée Doorn)

Maar die wetenschappelijke methode is er niet voor niets?

‘Klopt. Dit is ook geen wetenschappelijke studie. Ik wilde graag gevoel krijgen voor de orde van grootte van onze impact en ik wilde weten waar de grootste problemen zitten. Dat was mijn doel. Ik noem de cijfers in mijn boek dan ook ‘achterkant-bierviltje-cijfers’. Het is ongetwijfeld veel beter, exacter, of completer te berekenen. Toen ik met dit boek bezig was, werd ik echter vooral gegrepen door een gevoel van urgentie. Ik vond het belangrijker om dat boek zo snel mogelijk de wereld in te krijgen en anderen de kans te geven om mee te denken, dan zo exact mogelijke cijfers te geven. Mijn hoop is natuurlijk dat wetenschappers het oppakken verder gaan rekenen.’ 

Een van de cases is de spijkerbroek. 

‘Kleding staat op nummer zeven in de top-10. Dat komt vooral door de katoenproductie. Daarvoor worden bossen gekapt, en katoen heeft ontzettend veel water nodig om te groeien. Daar komt nog bij dat het wordt verbouwd in landen waar naar hartelust allerlei chemicaliën gespoten mogen worden. Milieu Centraal heeft in 2016 de impact van verschillende kledingsto_en overzichtelijk naast elkaar gezet. Uit dat onderzoek komt de enorme milieu-impact van wol en katoen ook naar voren.’

Wat kunnen we zelf doen om de impact van onze spijkerbroek te verminderen? 

‘Het belangrijkste is bewust te kopen. Niet te snel een nieuwe broek halen, maar eerst kijken of het ook tweedehands kan. Productie en vervoer kosten zo ontzettend veel. Wist je dat de zestien grootste containerschepen ter wereld evenveel zwavel uitstoten als alle auto’s die op aarde rondrijden? Zelf vind ik kleding een van de lastigste onderdelen. Daar moet je veel tijd in steken, en daar heb ik chronisch tekort aan, met als gevolg dat ik dan maar bijna niets meer koop. We moeten toe naar slow fashion: goed nadenken voor je iets koopt, geen al te modegevoelige kleding kopen maar kiezen voor iets dat langer meegaat. En dan het liefst kiezen voor duurzame materialen van merken die aan het verduurzamen zijn. Het is ook goed om duurzame producten bij grote bedrijven te kopen. Als zij óm gaan, maakt dat veel verschil.’ 

Verborgen impact Babette Porcelijn grafiek overzicht spullen Spullen zorgen voor de meeste impact (© Babette Porcelijn)

We kennen al de mondiale voetafdruk, waarmee je de ruimte berekent die jij op aarde inneemt, op basis van je levensstijl. Hoe verhoudt jouw model zich daartoe? 

‘De voetafdruk heeft als eerste op grote schaal laten zien dat het niet alleen om het directe gebruik gaat, maar voor een groot deel ook om de productie. Wat ik echter wil doen is niet de ene of de andere impact berekenen, maar een model ontwikkelen waarin alle soorten impact worden opgenomen. Daarvoor ben ik naar CE Delft gestapt, een onafhankelijk onderzoeksbureau, en zij gebruikten een bepaalde methode, de ReCiPe-methode. Misschien dat ik de footprint-modellen in een volgende versie wel ga gebruiken. Er valt natuurlijk nog veel meer te verbeteren aan het model. Ik heb zes van de zeventien VN-doelen voor duurzame ontwikkeling gebruikt. Hoe meer van die doelen je gebruikt, hoe completer je beeld. Maar daar had ik de capaciteit niet voor. Een belangrijk aspect dat ik buiten beschouwing heb gelaten is ‘fair’. Mijn hoop is natuurlijk dat als dit project groter wordt opgepakt, we dat ook kunnen meenemen.’ 

Is je boodschap al een beetje opgepakt? 

‘Ik had weinig verwachtingen toen ik aan het project begon, dus enerzijds ben ik ontzettend blij dat er al zo’n 2500 exemplaren van het boek zijn verkocht. Anderzijds hoop ik natuurlijk dat anderen ook iets oppikken van de urgentie die ik zelf ervaar. Dat zou nog wel iets meer mogen gebeuren. De wetenschap is er nog niet massaal op gedoken. De aandacht neemt wel toe, maar het heeft tijd nodig. Zo heb ik onlangs een lezing gegeven bij het Wereld Natuur Fonds. De grote klapper zou natuurlijk zijn als ik erin slaag het boek in de VS uit te brengen en dat bijvoorbeeld Al Gore (Amerikaanse oud-politicus en milieu-activist, red.) het oppakt.’ 

Als je je project mocht pitchen voor Al Gore, wat zou je zeggen? 

‘Wat ik terugkrijg na mijn lezingen, is dat mensen het boek vooral heel inspirerend vinden omdat ik het enerzijds heel groot maak – ik probeer zo veel mogelijk in beeld te brengen – en tegelijkertijd heel klein: dit kun je in je eigen leven doen om er iets aan te veranderen. Dat missen veel mensen in de klimaatdiscussie. Ik heb pas die _lm van DiCaprio gezien (Before the Flood, red.). Man, ik was er drie dagen depressief van. Al die ellende. Door het probleem heel helder en overzichtelijk in beeld te brengen en meteen te vertalen naar een handelingsperspectief, laat ik zien dat het wel heel groot en urgent is, maar dat je er ook iets aan kunt doen. Ik word me ook steeds meer bewust van de meerwaarde van het idee ‘eco-positief ’ in mijn boek. ‘Duurzaam’ of ‘terug naar binnen de draagkracht van de planeet’ is niet per se leuk, dat voelt als benauwend, de broekriem moet aan. Met het begrip Eco-positief laat ik zien dat je niet alleen de schade kunt beperken, maar ook een positieve bijdrage kunt leveren door mee te bouwen aan een groene wereld. Daar ligt ruimte voor vernieuwing en groei.’ 

Altijd op de hoogte blijven?