Elisah Pals: ‘Ik focus op wat goed gaat’

Zero-waste-leefstijl

Elisah Pals (40) heeft al bijna negen jaar geen nieuwe kleding meer gekocht en ook al jaren geen shampoofles meer aangeraakt. Toch ziet ze er bepaald niet slonzig uit. Met haar lippen gestift en de lange haren los over een schouder staat ze in een nette blouse, wijde broekrok en laarzen-met-hak op het podium van Pakhuis de Zwijger in Amsterdam, voor de opening van de eerste Zero Waste Week in de hoofdstad, afgelopen oktober. 

Er goed verzorgd uitzien is voor haar – zeker op zulke momenten – belangrijk, heeft ze eerder gezegd. Juist om te laten zien dat je ook goed voor de dag kunt komen zonder nieuwe kleren te kopen én zonder commerciële verzorgingsproducten te gebruiken. ‘Ik wil dat mensen zich met mij kunnen identificeren, zodat ze zien dat wat ik doe ook voor hen haalbaar is. Daarom sta ik daar bewust niet in een wollen trui en gympen.’ 

Portretfoto van Elisah Pals (© Mark Kohn)

Elisah streeft naar een zero-waste-leefstijl: een leven met zo min mogelijk afval. Dat is beter voor de aarde, maar niet alleen dat. ‘Deze leefstijl is leuk, gemakkelijk, besparend, gezond, gezellig en zingevend. Het is mijn missie om dat te laten zien.’ 

Minder afval

Bewust ‘groen’ opgevoed is Elisah niet, als oudste in een gezin met twee kinderen. Wel had ze twee opa’s die ze graag hielp in hun moestuin. ‘De les was: als je goed voor de natuur zorgt, zorgt de natuur goed voor jou.’ 

Ook als ze op zichzelf gaat wonen, blijft vers voedsel eten belangrijk voor Elisah. Na lezing van Wat zit er in uw eten? van Corinne Gouget, een kritisch boek over E-nummers, besluit ze in 2015 daar minder van te eten. ‘Ik dacht: wat stop ik eigenlijk voor rotzooi in mijn lijf?’ In plaats van naar de supermarkt gaat ze steeds vaker naar de markt, of de moestuin van haar vader. Het leidt niet alleen tot gezondere maaltijden, maar ook tot de helft minder afval. Elisah: ‘Ik ging altijd al vrij ver in afval scheiden en recyclen, maar voorkómen van afval is nog beter. Want recyclen kan en gebeurt vaak maar heel beperkt.’ 

Het boek Zero Waste Home van de Amerikaanse Bea Johnson geeft haar het volgende zetje. In Pakhuis de Zwijger gaat een kreet van ongeloof door de zaal als Elisah een foto laat zien van de hoeveelheid afval die Johnson met haar gezin van vier in één jaar heeft: één weckpot vol. 

Trainen en veranderen

Zover is Elisah in haar eentje nog niet, heeft ze eerder verteld. Maar de door Johnson beschreven piramide van refuse, reduce, re-use, recycle, rot (composteren) wordt wel haar leidraad. ‘Bea Johnson beschrijft het zo simpel en toepasbaar. Ik besloot ermee aan de slag te gaan. Ik ben psycholoog, gespecialiseerd in gedragsverandering. Dus ik wist: ik kan mijn gedrag trainen en veranderen.’ 

De crux volgens haar: doe het stap voor stap. Dat zorgt voor succeservaringen – en die zijn belangrijk om door te gaan. ‘Pas als iets nieuws een gewoonte is geworden, neem je de volgende stap. Ik begon met de boodschappen. Op de markt boodschappen doen is veel makkelijker dan in de supermarkt, merkte ik, met minder keuzestress en minder verpakkingen. Vervolgens kwamen de verzorgingsproducten, toen de schoonmaakproducten en uiteindelijk kleding en overige spullen. Telkens vroeg ik me af: heb ik dit echt nodig? Hoe kan het anders, zonder of met minder verpakking of afval?’ In acht maanden heeft ze haar afvalbakken ‘zo goed als leeg’. 

Ook gaat ze moestuinieren en leert ze simpele reparaties uitvoeren. Nieuwe kleren koopt ze ook al snel niet meer: ‘Alles wat je koopt, wordt ooit afval.’ 

Portretfoto van Elisah Pals in een tweedehands kledingwinkel (© Mark Kohn)

Strand vol plastic

Ze heeft er plezier in, maar toch bekruipt haar op een gegeven moment twijfel over het nut. Het is dan 2018 en Elisah staat op een Colombiaans strand – het zal haar laatste vliegreis zijn. Het strand ligt vol plastic afval. 

Elisah: ‘Daar op dat strand besefte ik: het maakt helemaal geen bal uit wat ik in mijn eentje doe. Dat maakte me even wanhopig, maar al snel bedacht ik: in plaats van mijn eigen leefstijl te perfectioneren, kan ik beter proberen mijn cirkel van invloed te vergroten. Al zou maar één iemand hetzelfde doen, dan is mijn impact al verdubbeld!’ 

Terug in Nederland start ze een Facebookgroep om haar tips te delen. Die slaat enorm aan. Bijkomend voordeel: ze krijgt ook zelf nieuwe tips en inspiratie. Naast ‘doe het stap voor stap’, adviseert Elisah daarom ook: ‘doe het met meer mensen’. ‘Het helpt enorm om een community te hebben.’ 

Positieve boodschap

Elisah waakt daarbij wel voor een wijzend vingertje. ‘Ik vertel anderen nooit wat ze moeten doen. Ik laat zien wat ik doe – en wat het oplevert. En ik geef tips en handvatten.’ Heel bewust vermijdt Elisah ook zoveel mogelijk de woorden ‘duurzaam’ en ‘klimaat’. Dat vindt ze grote, abstracte concepten. ‘CO2 kun je niet zien of vastpakken. Daarbij hebben deze woorden naar mijn idee ook een negatieve associatie gekregen, van moeten en minder, van inleveren en offers.’ En als psycholoog weet ze: met een ‘verliesframe’ krijg je mensen niet mee. ‘Als je wilt dat mensen iets gaan doen, of laten, dan moet je laten zien: wat is hier goed en prettig aan? Wat levert het op?’ 

Dus vertelt ze bijvoorbeeld hoe ruilen en (uit)lenen niet alleen leidt tot gratis, onverpakte, spullen, maar ook tot leuke contacten. Hoeveel geld je bespaart als je bijvoorbeeld herbruikbare scheermesjes gebruikt in plaats van single use-mesjes. Hoeveel gedoe het scheelt om geen afval meer te hoeven sorteren en weggooien. En hoeveel minder je hoeft op te ruimen in een huis met weinig spullen. Elisah: ‘Mensen willen bij een positieve beweging horen, niet bij een groepje zuurpruimen.’

Met deze foto stond Elisah Pals op de cover van Genoeg (© Mark Kohn)

Viral video

En een beweging, dat wordt het. Elisah: ‘Vanuit die Facebookgroep meldden zich al heel snel vrijwilligers die meer wilden doen om anderen te inspireren, zoals workshops organiseren. Dat was het begin van Zero Waste Nederland.’ 

De beweging introduceert zich met een klapper. Het filmpje van de eerste ‘plastic attack’, waarbij een paar mensen boodschappen doen en hun verpakkingsmateriaal teruggeven aan de supermarkt, wordt 3,5 miljoen keer bekeken. Ook een andere actie is een groot succes: raamstickers met ‘Neem gerust je eigen verpakking mee’. Ze zijn nog steeds te verkrijgen. 

Baan opgezegd

In 2021 waagt Elisah de stap om haar baan bij een duurzaam adviesbureau op te zeggen en van haar missie haar werk te maken, ook omdat die missie intussen veel tijd kost. ‘Voor die stap had ik best een lange aanloop nodig. Eerst moest ik, en de beweging, naamsbekendheid opbouwen. En ik wilde ook investeren in mijn kennis en vaardigheden. Zo vond ik spreken voor publiek in het begin best spannend.’ 

Inmiddels gaat haar dat goed af en haalt ze haar inkomen uit lezingen, advieswerk en de organisatie van projecten en evenementen in opdracht, bijvoorbeeld van gemeenten – zoals de Zero Waste Week in Amsterdam. 

‘Ik heb eerder te veel werk dan te weinig’, lacht ze. ‘Ik kan niet goed nee zeggen, dat is een valkuil. Ik zie overal kansen en ik krijg ook veel kansen, zoals nu met de column in Genoeg. Daar ben ik ook heel dankbaar voor.’ 

Zero Waste wordt mainstream

Ondertussen is zero waste niet meer zo raar als het in die begintijd was. Je wordt niet meer vreemd aangekeken als je met een eigen bakje of broodzak naar de winkel komt. ‘Het wordt steeds meer mainstream. Een shampoobar of wasbaar menstruatie- ondergoed kun je nu gewoon kopen bij de Hema, Kruidvat en Albert Heijn.’ 

Dat is volgens haar mede te danken aan burgerbewegingen als Zero Waste Nederland die ‘aan de deur blijven rammelen’. Je moet het mensen zo makkelijk mogelijk maken, is haar overtuiging. ‘Ik geloof niet in bewustwording, want 95 procent van ons handelen gebeurt onbewust. We doen iets uit gewoonte, herhaling, automatisme, omdat het ons is aangeleerd of omdat we het kopiëren van anderen. Daarom moet de duurzaamste optie de standaardoptie worden: de makkelijkste, de leukste, de goedkoopste, de snelste.’ 

Om dat voor elkaar te krijgen, doet Elisah veel lobbywerk, zowel in de media als achter de schermen, bij beleidsmakers en politici. Als frontvrouw van Zero Waste Nederland, maar bijvoorbeeld ook als Klimaatburgemeester van Breda. Liefst is ze inspirator en aanjager. Ze overtuigde 88 klimaatburgemeesters om een brief te sturen naar toenmalig klimaatminister Jetten met een oproep tot systeemverandering. 

Focus op wat goed gaat

Uiteindelijk is het volgens haar én-én. ‘Met alleen welwillende consumenten gaan we het niet redden. We hebben de overheid nodig voor goede wet- en regelgeving, en zeker niet om het tegenovergestelde te doen met bijvoorbeeld fossiele subsidies.’ Over de overheidsambitie om in 2030 voor de helft en in 2050 een volledige circulaire economie te hebben, is ze sceptisch. ‘De doelen zijn te vaag en vooralsnog stijgen het grondstoffenverbruik en de hoeveelheid afval elk jaar meer. De politieke wind is op dit moment ook niet gunstig, om het zacht uit te drukken.’ 

Moedeloos wordt ze daar niet (meer) van. ‘Dat heeft geen zin. Ik focus liever op wat ik allemaal goed zie gaan. Ik zie een sterke onderstroom van mensen die het anders willen en anders doen. Op een gegeven moment wordt die onderstroom de bovenstroom, dan gaat de wal het schip keren. Daar ben ik van overtuigd.’ 

Dit interview verscheen eerder in Genoeg magazine winter 2024. Het is iets aangepast voor online publiek.