Wat staat jou te doen voor het klimaat? Daarover gaat de actiegids van de jonge activitst Lena Hartog. ‘In de gids vraag ik van mensen om stapsgewijs hun schaal te vergroten. Zelf vegetarisch eten is oké. Anderen stimuleren dat te doen, is beter. Je inzetten voor een vleestaks is het best.’
Jonge klimaatactivist
‘Eigenlijk ben ik steeds minder klimaatactivist, en steeds meer economische rechtvaardigheidsactivist’, zegt Lena Hartog aan het begin van het interview. Dat vindt plaats in het café van De Ceuvel, een duurzame broedplaats op een voormalige scheepswerf in Amsterdam-Noord. Daar houdt ze ook kantoor en werkt ze, samen met de bekende Vlaamse collegaklimaatactivist Anuna De Wever, aan een nieuw groot project: een documentaire over eco-economie, degrowth en post-groei. Het is een logisch vervolg op haar onlangs verschenen actiegids Wat jou te doen staat voor het klimaat.
Crisis leidt tot boek
Hartog (32) was onder andere een van de initiatiefnemers van ‘Sail to the Cop’, een internationale groep jongeren die in 2019 per zeilschip naar de klimaatconferentie in Chili voer (die uiteindelijk verplaatst werd naar Spanje) en van de Slow Fashion Movement. Met die campagne werden duizenden mensen over de hele wereld aangemoedigd een zomer lang geen nieuwe kleding te kopen. Haar actie-ervaring verwerkte ze in haar boek, als ook de weg naar bewustwording die ze aflegde.
Toen ze zich na haar afstuderen als sociaal wetenschaper diepgaand in de klimaatcrisis ging verdiepen, raakte ze in een existentiële crisis. ‘Hoe is het mogelijk dat we het zo ver hebben laten komen?’, vroeg ze zich af. ‘Wie is hier verantwoordelijk voor?’ En: ‘Wat is mijn eigen aandeel in het veroorzaken van de overweldigende ellende en wat kan ik daar in mijn uppie tegen doen?’ Ze verwoordde gevoelens van wanhoop en machteloosheid die voor velen herkenbaar zijn.
Invloed
In haar boek leidt Hartog de lezers door een stappenplan om die machteloosheid te doorbreken. Haar belangrijkste advies: richt je op dingen waar je invloed op hebt. Van individueel, dicht bij huis en praktisch, naar een bredere kring om je heen en vervolgens naar het werken aan een fundamentele verandering van de hele samenleving. Want zelfs daar heb je volgens Hartog invloed op: ‘Ook collectieve actie bestaat uit allerlei kleine individuele acties.’
Ruimte geven aan emoties
Lange tijd was vooral onder beleidsmakers het idee dat als mensen maar voldoende geïnformeerd zouden worden over de toestand van het klimaat, er vanzelf gedragsverandering zou komen. Hartog gelooft daar niet in. Alles begint volgens haar met het erkennen van en ruimte geven aan je emoties. ‘Zo’n driekwart van de Nederlanders maakt zich zorgen om het klimaat, maar doet er niks aan. Dat komt doordat we emoties zoals boosheid, angst, verdriet en verontwaardiging wegdrukken. Als het normaler zou zijn om die gevoelens te uiten, dan zouden we een natuurlijke reactie op de crisis krijgen en daadwerkelijk iets gaan doen’, zegt ze. ‘Actie begint met voelen.’
Volhouden lukt alleen als je er ook lol in hebt.
Stilstaan bij je emoties is volgens haar nodig om te achterhalen wat belangrijk is in je leven: de waarden van waaruit je leeft en die je als kompas kunt gebruiken. ‘De klimaatcrisis gaat oppervlakkig gezien over onze energievoorziening. Maar daaronder gaat het over economie, over onze maatschappelijke structuur, over kapitalisme. En het gaat ook over onze psyche. Over onze hyper individualistische maatschappij gericht op prestatie en eigenbelang.’
Verslaafd aan groei en welvaart
En die dingen liggen volgens Hartog op hun beurt ten grondslag aan consumentisme, aan een economie die verslaafd is aan groei van de materiële welvaart. Met een gevaarlijk opwarmend klimaat als een van de gevolgen, maar ook een toenemend gebrek aan welzijn. Het grootste deel van de bevolking in de westerse wereld wordt niet gelukkiger van meer materiële rijkdom. ‘De klimaatcrisis is een existentiële kwestie. Het gaat over de vraag: waartoe zijn wij op aarde?’ Dat is volgens haar ook een belangrijke vraag om de polarisatie in de samenleving te doorbreken. Ogenschijnlijk is er grote onenigheid over wat precies de problemen zijn in onze samenleving. De ene groep maakt zich druk om klimaat, de andere om migratie. ‘Maar als je diepere zingevingsvragen stelt, blijkt vaak dat mensen op fundamenteel niveau dezelfde waarden delen, zoals vrijheid, liefde en veiligheid.’
Liefde en zorg voor de wereld
Wat is haar eigen antwoord op de vraag waartoe wij op aarde zijn? ‘Uiteindelijk draait het om liefde. We gaan nu veelal met dodelijke liefdeloosheid om met de aarde. Ik ga uit van een diepe aandacht voor en zorg om de wereld. Dat klinkt misschien soft, maar zoals ouders uit liefde voor hun kind soms harde grenzen moeten stellen, moeten we dat ook doen in de omgang met de aarde. Dat betekent dat iedereen die bijvoorbeeld nog werkt voor een bedrijf zoals Shell, zich moet realiseren dat hij of zij schade toebrengt aan het wereldwijde levensweb.’
Maar Hartog benadrukt dat het niet uitsluitend om individuele stapjes en acties gaat. Sterker nog, zo beschrijft ze in haar boek: wees je ervan bewust dat de fossiele industrie gedragsverandering van burgers misbruikt om zelf te kunnen blijven vervuilen. Hartog haalt de beroemde slogan ‘Een beter milieu begint bij jezelf’ aan. Die werd door het PR-bureau van oliebedrijf BP gepromoot om als bedrijf zelf geen verantwoordelijkheid te hoeven nemen en om een strenger klimaatbeleid te voorkomen.
Verander niet alleen jezelf maar ook het systeem
Zeker, vindt Hartog, is het belangrijk om je eigen CO2- uitstoot terug te dringen door bijvoorbeeld minder of geen vlees te eten. ‘Maar het is niet genoeg om je eigen leefstijl te veranderen.’ Gebruik je eigen verandering om het systeem te veranderen, is haar advies. ‘Ik vraag van mensen om stapsgewijs hun schaal te vergroten. Zelf vegetarisch eten is oké. Anderen stimuleren dat te doen is beter. Je inzetten voor een vleestaks is het best.’
Word niet moralistisch
De kunst is om bij het vergroten van die ‘cirkel van impact’ niet moralistisch over te komen. In haar boek beschrijft Hartog dat ze eens, toen haar moeder een Frans kaasje aansneed, de zoveelste tirade tegen de zuivelindustrie afstak. Waarop haar vader streng antwoordde: ‘De vacature voor Jezus is al vervuld’. Als 25-jarige reageerde ze daar destijds woedend op, maar inmiddels moet ze toegeven dat haar vader een punt had. Als Jezus staat voor de perfecte mens, is dat inderdaad een onmogelijke opdracht. ‘We kunnen onszelf niet perfect gedragen in een imperfect systeem. Mensen die een groen leven bepleiten, moeten zich ervan bewust zijn dat ze daarmee vaak impliciet uitdragen superieur te zijn. Maar bewust groen leven maakt je geen beter mens.’
De rijken aan zet
Hartog vindt het ook belangrijk om onderscheid te maken tussen ‘luxe uitstoot’ en ‘basisuitstoot’. Het maakt nogal wat uit of je klimaatimpact wordt veroorzaakt door het voorzien in een basisbehoefte als een verwarmd huis, of voor een luxe-consumptie zoals vliegvakanties. ‘Als de rijkste 1 procent van de wereld zijn CO2-uitstoot verlaagt, heeft dat enorme impact: zij zijn zeker aan zet.’ Bij het deel van de Nederlanders dat het niet breed heeft, moet je volgens haar niet aankomen met de boodschap dat ze hun CO2-uitstoot moeten verlagen. ‘Maar de meeste Nederlanders horen bij de 10 procent rijkste mensen van de wereld. Van hen mag je zowel individuele als collectieve actie verwachten.’
Plezier is belangrijk
Belangrijk is daarbij volgens Hartog te doen wat bij je past én plezier te houden. ‘De maatschappij transformeren tot een ecologische en rechtvaardige wereld is geen sprint, maar een marathon. Het volhouden van die lange weg lukt alleen als je er ook lol in hebt.’ Bovendien: het resultaat maakt dan minder uit. ‘We zijn sowieso bezig met een strijd waarvan we niet weten hoe die afloopt. Plezier voedt hoop en helpt je je te committeren aan de weg.’ Niet zomaar een weg: ‘Ik ben zacht en breekbaar en ga uiteindelijk dood. Ik weet niet wanneer, maar ik leef nu, op deze aarde en kies ervoor te leven en er alles aan te doen wat ik kan om die aarde te beschermen.’
Dit interview stond in het Genoeg Magazine herfstnummer van 2024.
